Janosikowo-wyrównawczy algorytm podziału dodatkowej subwencji oświatowej

2019-08-10, autor: Bogdan Stępień                                                                 
© Copyright. Cytowanie/powoływanie się jest dozwolone jedynie z podaniem autora i źródła - pełnego odnośnika!

Według algorytmu podziału subwencji oświatowej na rok 2019 (Dz. U. z 2018 r. poz. 2446), przeciętna gmina miejska powyżej 5 000 mieszkańców otrzymała na ucznia (bez dodatkowych wag) szkoły podstawowej subwencję oświatową w wysokości standardu finansowego A, natomiast przeciętna gmina wiejska otrzymała ją w wysokości 1,51 * A. Zatem subwencja na takiego ucznia szkół wiejskich jest o 51% wyższa niż w gminach miejskich powyżej 5 000 mieszkańców. Dodatkowo, jeżeli w takiej szkole średnia liczba ucznia na oddział nie była wyższa od 12, to subwencja na takiego ucznia w gminie wiejskiej wzrastała do 1,73 * A.

Dnia 29 lipca 2019 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej zarejestrowało na stronie Rządowego Centrum Legislacji projekt rozporządzenia z dnia 29 lipca 2019 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2019.

Rozporządzenie to ma umożliwić Ministrowi Edukacji Narodowej dokonanie podziału dodatkowej subwencji oświatowej związanej ze wzrostem wynagrodzeń nauczycieli od 1 września 2019 roku. W nowym algorytmie podziału pojawiają się trzy nowości:

1.    wyeliminowanie oświaty niepublicznej przy podziale tej dodatkowej subwencji oświatowej,

2.    dodatkowe ekstra środki (ekstra subwencja) na uczniów szkół podstawowych, w których średnia liczba uczniów na oddział nie jest większa od 18 a samorząd osiąga dochody (podatkowe plus subwencja wyrównawcza i równoważąca minus janosikowe) na mieszkańca niższe od 90% średnich takich dochodów na mieszkańca w kraju w zadaniu danego typu samorządu (gmina, powiat, województwo),

3.    przeliczanie nauczycieli stażystów na uczniów.

W zaproponowanym przez MEN nowym algorytmie podziału subwencji oświatowej, stosunek wielkości KK do U_t, jest standardem finansowym podziału tej dodatkowej części subwencji i dla uproszczenia oznaczmy go przez A'.

Jeżeli pominiemy skutek marginalnego oraz nielogicznego efektu przeliczania nauczycieli stażystów na uczniów w dalszych wywodach, to przeciętnie i to dla zdecydowanej większości samorządów miejskich oraz zdecydowanej większości ich szkół podstawowych subwencja oświatowa na ucznia wyniesie A'.

A ile ona wyniesie dla przeciętnej i to dla większości samorządów wiejskich - dla większości ich szkół? Czy da się to policzyć? Pewnie, że się da! Otoż dla większości gmin wiejskich i dla większości uczniów ich szkół podstawowych (czyli ze średnią liczbą uczniów na oddział do 18) dodatkowa subwencja wyniesie 3,1 * A'.

Powyższe oznacza, że większość gmin wiejskich dostanie subwencję na ucznia szkoły podstawowej (do średniej liczby uczniów na oddział wynoszącej 18) większą od większości miast powyżej 5000 mieszkańców nie jak dotychczas o 51%, a o ponad 200%. Te gminy wiejskie na uczniów w szkołach podstawowych średnio do 12 uczniów na oddział dostaną jeszcze więcej, bo 3,3 * A'.

Jeżeli zaproponowany - w omawianym projekcie rozporządzenia, algorytm podziału dodatkowej subwencji przejdzie, to będzie oznaczało, że system finansowania oświaty postawiony zostanie na głowie, w tym podział tej subwencji będzie zupełnie alogiczny w stosunku do sposobu jej ustalania w ustawie budżetowej wg przepisu art. 28 ust. 1 ustawy o dochodach jst. Większość gmin wiejskich otrzyma subwencję dużo większą od wzrostu wydatków na wynagrodzenia ich nauczycieli, kosztem oczywiście pozostałych samorządów.

Gdyby taki algorytm podziału zastosować do całej kwoty subwencji oświatowej, to samorządy, o których mowa w pkt. 2 (głównie gminy wiejskie), nie wiedziałyby co z otrzymaną kasą zrobić, a to wszystko odbyłoby się kosztem spadku subwencji na pozostałe zadania oświatowe.

Subwencja oświatowa przestałaby finansować zadania (oświatowe), a zaczęła dla jednych samorządów pełnić funkcję subwencji wyrównawczej, a innych funkcję janosikowego. Czy samorządy na to się zgodzą? A może będzie tak, że pan Piontkowski - nowy minister edukacji, na wzór pani Zalewskiej powie, że on to sobie wszystko zaplanował, przemyślał, policzył, no i oczywiście przedebatował, więc tak musi być i już.

Jeżeli samorządy ostro i skutecznie nie zawalczą o usunięcie ostatnio wprowadzonego art. 28 ust. 6 pkt 7b do ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, to za jakiś czas przepis ten wraz z nowym algorytmem podziału subwencji oświatowej zacznie im się odbijać mocną i to chroniczną czkawką.

DODATEK - skutek nowego algorytmu podziału subwencji oświatowej omówiony na przykładach

Tabela 1. Dodatkowa subwencja oświatowa naliczona wg nowego algorytmu podziału dla dwóch typów gmin (gminy miejskiej powyżej 5 tys. mieszkańców i gminy wiejskiej) przy założeniu, że w każdej jest po 1000 uczniów szkół podstawowych i wszyscy oni uczęszczają do szkół o średniej liczbie uczniów na oddział  wynoszącej nie więcej niż 18. D oznacza dochód na mieszkańca gminy, o którym mowa w pkt. 2, a D_k, to taki sam dochód na mieszkańca gminy, ale w skali całego kraju.

	Typ gminy	Dodatkowa subwencja oświatowa [zł]
		D = 0,9*Dk	D = 0,9*Dk-1gr	k3-k2	k4/k2
	1	2	3	4	5
1	Gmina miejska	1000 * A’	2400 * A’	1400 * A’	140%
2	Gmina wiejska	1549,8 *A’	3099,6 *A’	1549,8 * A’	100%

W kolumnie 2 podano naliczoną dodatkową subwencję oświatową w sytuacji, gdy D = 0,9*D_k, czyli sytuacji w której samorządy nie załapują się na ekstra subwencję na uczniów szkół podstawowych, natomiast w kolumnie 3, dochód na mieszkańca D jest o jeden grosz niższy od kolumny 2 i już na tę ekstra subwencję obie gminy się załapują. Ekstra subwencja to taka subwencja, o której mowa w pkt. 2.

Tabela 2. Jak w Tab. 1, ale przy założeniu, że A’ wyniesie 122, 21 zł – za Oceną Skutków Regulacji nowego algorytmu podziału.

	Typ gminy	Dodatkowa subwencja oświatowa [zł]
		D = 0,9*Dk	D = 0,9*Dk-1gr	k3-k2	k4/k2
	1	2	3	4	5
1	Gmina miejska	122 210	293 304	171 094	140%
2	Gmina wiejska	189 401	378 802	189 401	100%

Z powyższej tabeli wynika, że niższy dochód na mieszkańca gminy o 1 grosz  od wartości D = 0,9*D_k w gminie miejskiej spowodował wzrost subwencji o 171 094 zł (140% - ekstra subwencja, kol. 4 i 5), a w gminie wiejskiej o 189 401 zł (100% - ekstra subwencja, kol. 4 i 5). Zatem można powiedzieć, że jeden grosz w dochodach na mieszkańca gminy może być wart setki tysięcy złotych - wart 100% lub 140% subwencji!

Tabela 3. Skutek zastosowania nowego algorytmu podziału do całej subwencji oświatowej przy założeniu, że standard finansowy wyniesie 5 500 zł.  

	Typ gminy	Subwencja oświatowa [zł]
		D = 0,9*Dk	D = 0,9*Dk-1gr	k3-k2	k4/k2
	1	2	3	4	5
1	Gmina miejska	5 500 000	13 200 000	7 700 000	140%
2	Gmina wiejska	8 523 900	17 047 800	8 523 900	100%

W tym przypadku 1 grosz w dochodach na mieszkańca gminy może być wart już nie setki tysięcy zł, a grube miliony.

W podobny sposób i z podobnymi skutkami można zbadać działanie nowego algorytmu podziału subwencji oświatowej na granicy średniej liczby uczniów na oddział w szkołach podstawowych wynoszącej 18.

Na zakończenie samoczynnie i to uporczywie ciśnie się na usta pytanie:

Czy leci z nami jakiś pilot?